هیپوفیز غده ترشح کننده هورمون در بدن است که به عننوان غده مادر شناخته می‌شود. این غده وظایف مهمی در ترشح هورمون‌ها و هماهنگی ساز و کار بدن انسان بر عهده دارد. این غده مهم بسیار کوچک است و اندازه آن به اندازه یک نخود و در پایه مغز قرار گرفته است. موقعیت این غده مهم در پشت پل بینی و به طور مستقیم در زیر هیپوتالاموس قرار دارد.
آناتومی غده هیپوفیز و هورمون های آن چیست؟
غده هیپوفیز، که به عنوان غده اصلی بدن شناخته می‌شود، در پایه مغز قرار دارد و نقش حیاتی در تنظیم عملکردهای بدن ایفا می‌کند. این غده کوچک اما قدرتمند، از دو بخش قدامی و خلفی تشکیل شده است و بیش از هشت هورمون مختلف ترشح می‌کند که بر رشد، متابولیسم، فشار خون، خلق‌وخو و تولیدمثل تأثیر می‌گذارند. هیپوفیز با دریافت سیگنال‌های عصبی از هیپوتالاموس، هورمون‌هایی مانند هورمون رشد (GH)، هورمون محرک تیروئید (TSH)، پرولاکتین (PRL)، وازوپرسین (ADH) و اکسی‌توسین را آزاد می‌کند که هر یک نقش مهمی در حفظ تعادل بدن دارند. این غده همچنین با سایر غدد درون‌ریز مانند تیروئید، فوق کلیه و غدد جنسی تعامل دارد و عملکرد آنها را تنظیم می‌کند. این غده حیاتی در بدن ساختاری بسیار کوچک و بیضی شکل دارد که در پایه مغز قرار گرفته است. غده هیپوفیز با ساختاری که دارد به شکل یک ساقه به غده هیپوتالاموس متصل است. بین غده هیپوفیز و هیپوتالاموس رابطه‌ای وجود دارد که وظیفه اصلی کنترل ترشح هورمون‌های بدن را برعهده دارد و هیپوفیز مانند یک کارگزار عمل می‌کند و وظایف را انجام می‌دهد.
لوب قدامی هیپوفیز
لوب قدامی هیپوفیز از انواع مختلفی از سلول ساخته شده است که هورمون‌های مختلفی تولید می‌کند. این غده بخش‌های مختلف بدن را کنترل می‌کند. هورمون هایی که از لوب قدامی هیپوفیز ترشح می‌شود شامل هورمون رشد یا GH، محرک تیروئید، آدرنوکورتیکوتروپیک، محرک فولیکول، لوتئینی کننده یا LH، پرولاکتین، اندورفین و … است.
لوب خلفی هیپوفیز
لوب خلفی هیپوفیز به اندازه لوب قدامی پرکار نیست و وظایف خودش را بر عهده هیپوتالاموس می‌گذارد. بیشتر هورمون‌های لوب خلفی غده هیپوفیز در هیپوتالاموس تولید می‌شود و این بخش به عنوان انبار ذخیره کننده هورمون‌ها عمل می‌کند. هورمون‌های اصلی بخش لوب خلفی شامل وازوپرسین و اکسی توسین است.
بیماری های غده هیپوفیز شامل چه مواردی است؟
عملکرد غده هیپوفیز تحت تاثیر عوامل مختلفی ممکن است قرار بگیرد و عملکرد آن را مختل کند. دلیل این اختلالات به طور عمده بدلیل وجود تومور در غده هیپوفیز است.
تومور های غده هیپوفیز
کلمه تومور واژه‌ای است که بسیاری از افراد را می‌ترساند، اما نگران نباشید وجود داشتن تومور در غده هیپوفیز به طور معمول خوش‌خیم است و بروز این نوع از تومور در غده هیپوفیز بسیار معمول است. این تومورهای خوش خیم می‌توانند بر روی ترشح و عملکرد هورمون‌های هیپوفیز تاثیر بگذارند و به نقاط مختلف مغز فشار وارد کنند و باعث اختلال در بینایی و تعادل شوند.
بیماری هیپوفیتاریسم
اگر هیپوفیز یک یا چند هورمون را کمتر از مقدار مورد نیاز ترشح کند هیپوفتاریسم رخ می‌دهد. این بیماری بر روی عملکرد رشد و سیستم تولیدمثل می‌تواند تاثیر بگذارد.
آکرومگالی و غول پیکری
اگر هیپوفیز هورمون رشد را بیش از حد ترشح کند ممکن است به بیماری آکرومگالی یا غول پیکری مبتلا شده باشید. این بیماری باعث می‌شود تا اندام‌های بدن شما به خصوص دست‌ها و پاهایتان بیش از اندازه رشد کنند. در بسیاری از موارد این بیماری با تومورهای غده هیپوفیز بروز پیدا می‌کند.
دیابت بی مزه
دیابت بی مزه یک بیماری است که بدلیل تولید کم هورمون وازوپرسین بوجود می‌آید. این بیماری به دلایل مختلفی همچون آسیب سر، جراحی یا تومور بوجود می‌آید. در دیابت بی مزه شما دائما احساس تشنگی می‌کنید و باید به طور مداوم ادرار رقیقی را دفع کنید.
سندرم کوشینگ
اگر غده هیپوفیز هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک را بیش از حد ترشح کند بیماری سندرم کوشینگ ایجاد می‌شود. دلیل بروز این بیماری وجود داشتن یک تومور در نزدیکی غده هیپوفیز است. در سندرم کوشینگ فرد دچار کبودی آسان، فشار خون بالا، کاهش و افزایش وزن می‌شود.
علائم بیماری غده هیپوفیز چیست؟
بیماری‌های که ممکن است در غده هیپوفیز ایجاد شود در بالا گفته شد، اما علائمی هم وجود دارد که بین این بیماری‌ها مشترک است و تقریبا می‌توان آنها را به صورت عینی دید. علائمی که در میان بیماری‌های غده هیپوفیز مشترک است شامل موارد زیر می‌شود.
- سردرد
- ضعف و خستگی بدن
- فشار خون بالا
- افزایش وزن غیرعادی
- مشکل خواب
- تغییرات در وضعیت روانی مانند نوسانات خلقی یا افسردگی
- از دست دادن حافظه
- مشکلات باروزی مانند ناباروری، اختلال نعوظ و پریودهای نامنظم
- رشد بیش از حد مو
- تولید شیر در حالی که فرزندی بدنیا نیامده است.
هیپوفیز بیش فعال چیست؟
اگر غده هیپوفیز شما بیش از حد فعالیت کند، هورمون‌هایی تولید می‌شوند که مورد نیاز بدن شما نیست و این هورمون‌های اضافه اختلالاتی را در عملکرد بدن شما ایجاد می‌کند. هیپوفیز بیش فعال هیپرهیپوفیز نامیده می‌شود که بدلیل وجود تومور خوش‌خیم غده هیپوفیز ایجاد می‌شود. سندرم کوشینگ و آکرومگالی از نمونه‌های هیپوفیز بیش فعال هستند. از عوارض فعالیت بیش از حد هیپوفیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- تجمع چربی در قسمت بالای بدن
- رشد موهای زائد در صورت خانم ها
- علائم کشش صورتی یا ارغوانی بر روی شکم
- کبودی سریع بدن بر اثر ضربات ساده
- شکنندگی راحت استخوان ها
- رشد بیش از حد دست و پا
- تغییر در ساختار صورت، فک و ابروها
- پوست ضخیم، درشت و چرب
- پریودهای نامنظم در زنان و اختلال نعوظ در مردان
- افزایش خطر ابتلا به فشارخونن بالا، دیابت، حمله قلبی و انواع خاص سرطان
نارسایی یا کم کاری هیپوفیز چه مشکلاتی ایجاد می کند؟
کم‌کاری هیپوفیز یا هیپوفیتاریسم یک اختلال نادر اما جدی است که در آن غده هیپوفیز قادر به تولید مقدار کافی از هورمون‌های ضروری بدن نیست. این وضعیت می‌تواند منجر به مشکلات متعددی مانند کاهش رشد، اختلالات متابولیسم، ضعف عضلانی، کاهش میل جنسی، ناباروری، خستگی مزمن، افت فشار خون و تغییرات خلق‌وخو شود. همچنین، کمبود هورمون‌های هیپوفیز ممکن است عملکرد غدد دیگر مانند تیروئید، فوق کلیه و غدد جنسی را مختل کند؛ که می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت عمومی فرد داشته باشد. تشخیص و درمان به موقع این بیماری، از طریق آزمایش‌های هورمونی و تصویربرداری پزشکی، می‌تواند به مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند.
نتیجه گیری
غده هیپوفیز که به عنوان غده اصلی بدن شناخته می‌شود، در پایه مغز قرار دارد و نقش حیاتی در تنظیم عملکردهای بدن ایفا می‌کند. این غده همچنین با سایر غدد درون‌ریز مانند تیروئید، فوق کلیه و غدد جنسی تعامل دارد و عملکرد آنها را تنظیم می‌کند. اختلالات هیپوفیز می‌توانند منجر به مشکلاتی مانند کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، دیابت بی‌مزه و اختلالات رشد شوند، که اهمیت بررسی سلامت این غده را دوچندان می‌کند.
